(QBĐT) - Vừa qua, Viện Nghiên cứu con người (Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam) phối hợp với Sở Khoa học-Công nghệ tổ chức hội thảo khoa học “Dân tộc Chứt: Những cơ hội và thách thức trong phát triển”. Hội thảo là cơ hội để các nhà khoa học, nhà văn hóa, nhà quản lý, chính quyền các cấp và các tổ chức, đoàn thể liên quan có được những góc nhìn mới, đa diện nhất về dân tộc thiểu số này. Đồng thời, qua đó, các giải pháp hữu ích được đề xuất nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống, trình độ dân trí, bảo tồn những nét đặc trưng văn hóa-xã hội của dân tộc Chứt, hướng đến sự phát triển bền vững trong tương lai.

Theo PGS.TSKH Trịnh Thị Kim Ngọc, Viện Nghiên cứu con người, dân tộc Chứt gồm 5 nhóm địa phương: Sách, Mày, Rục, A Rem, Mã Liềng với dân số hơn 6.022 người (điều tra năm 2009), cư trú chủ yếu ở 4 tỉnh Bắc miền Trung và Tây Nguyên, riêng đối với Quảng Bình, người Chứt chiếm tới 84,6%. Họ sống tập trung ở miền núi cao hiểm trở phía Tây gần biên giới Việt-Lào thuộc 3 huyện Tuyên Hóa, Minh Hóa và Bố Trạch với dân số 5.848 người (báo cáo mới nhất của Ban Dân tộc tỉnh năm 2014).

Dân tộc Chứt là mối quan tâm lớn của các nhà dân tộc học Việt Nam và trên thế giới bởi những ý nghĩa khoa học mà cộng đồng này mang lại. Ngôn ngữ của dân tộc Chứt, đặc biệt là người Rục, còn bảo lưu nhiều hình ảnh, âm thanh của tiếng Việt nguyên thủy, giai đoạn còn chưa tách tiếng Việt và tiếng Mường. Tuy nhiên, với những tập quán và sinh kế vốn có, dân tộc Chứt đang trở nên tụt hậu khá xa so với nhiều cộng đồng dân tộc thiểu số khác trong vùng và trong cả nước.

Viện Nghiên cứu con người tiếp cận dân tộc Chứt lần này dưới góc nhìn phát triển con người, một cách thức hoàn toàn mới và mang tính nhân văn cao nhất. Theo đó, con người được đặt ở vị trí trung tâm của sự phát triển và là động lực, mục tiêu của quá trình phát triển, hướng tới xóa bỏ bất bình đẳng xã hội. Cách tiếp cận này chú trọng đặc biệt tới cơ hội và tiềm năng phát triển của các nhóm dân cư hạn chế hơn về cơ hội lựa chọn và năng lực phát triển.

Hội thảo khoa học “Dân tộc Chứt: Những cơ hội và thách thức trong phát triển” mang đến những góc nhìn mới về dân tộc thiểu số này.

PGS.TS Nguyễn Văn Mạnh, Đại học Khoa học Huế khẳng định, những vấn đề đang đặt ra cấp bách hiện nay trong phát triển bền vững dân tộc Chứt không chỉ là nâng cao đời sống kinh tế, giữ gìn và phát triển bền vững văn hóa tộc người, mà còn phải chú trọng đào tạo nguồn nhân lực là đồng bào Chứt, giảm tỷ lệ chết ở trẻ sơ sinh và khắc phục các phong tục tập quán lạc hậu.

Dưới góc nhìn về các dự án hỗ trợ và phát triển dân tộc Chứt, Ban Dân tộc tỉnh chia sẻ, những năm qua, được sự quan tâm của Trung ương thông qua các chương trình, dự án đầu tư và một số chính sách hỗ trợ trực tiếp cho đồng bào dân tộc Chứt, như: chương trình 135, định canh định cư, dự án hỗ trợ các dân tộc thiểu số đặc biệt khó khăn...

Tuy nhiên, do điểm xuất phát của đồng bào ở mức thấp, điều kiện môi trường sống khắc nghiệt, đa phần đồng bào vẫn sống dưới mức nghèo khổ, cơ sở hạ tầng và phúc lợi xã hội dù đã được đầu tư nhưng chưa đáp ứng nhu cầu, trình độ dân trí thấp, phong tục tập quán ngày càng mai một...

Chính vì vậy, đối với các chương trình, dự án hỗ trợ và phát triển dân tộc Chứt, cần quan tâm đến những nét đặc thù trong đời sống kinh tế-xã hội của dân tộc Chứt, bao gồm: hình thái kinh tế nương rẫy vẫn giữ vai trò chủ đạo trong phương thức sản xuất kinh tế của bà con; vai trò quan trọng của đội ngũ già làng, trưởng bản và các đặc tính tâm lý xã hội còn ảnh hưởng rất lớn đến đời sống cộng đồng nơi đây, như: tính cộng đồng, tính bình quân, tính khép kín...

Từ đó, các chương trình, dự án phải được tiến hành tổng thể, đa diện mọi lĩnh vực, không xem nhẹ bất cứ lĩnh vực nào, đồng thời cần xây dựng những phương thức tiếp cận phù hợp, chú trọng phương thức cùng tham gia, nguyên tắc tạo quyền, tiếp cận dựa trên các minh chứng cụ thể và chú trọng đào tạo, hỗ trợ nguồn nhân lực. Và quan trọng hơn, mọi chương trình, chính sách, dự án đều phải bắt đầu từ việc nghiên cứu kỹ lưỡng yếu tố tâm lý.

Đối với vấn đề bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Chứt, phía Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch kiến nghị, cần xây dựng những chương trình hành động, chính sách đồng bộ phát triển kinh tế-xã hội trên địa bàn các dân tộc thiểu số sinh sống và phải đầu tư nguồn kinh phí thỏa đáng cho việc phát triển đời sống văn hóa của đồng bào.

Bên cạnh đó, cần tạo điều kiện để đồng bào thiểu số tham gia các hoạt động giao lưu văn hóa nhằm giới thiệu nét đẹp độc đáo của văn hóa mình đến với bè bạn và quan tâm hơn đến công tác nghiên cứu, sưu tầm, bảo tồn văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số. Việc mở một chương trình phát thanh địa phương để tuyên truyền cho đồng bào cũng được xem là một giải pháp hữu ích.

Dù được nhìn nhận, đánh giá dưới góc độ nào, theo các chuyên gia, nhà quản lý, vấn đề cốt lõi trong phát triển bền vững đời sống kinh tế-xã hội của dân tộc Chứt trên địa bàn tỉnh ta chính là con người. Đúng như tham luận của TS. Nguyễn Hữu Thông và TS. Nguyễn Khắc Thái đã nhận định, vấn đề đào tạo nguồn nhân lực phải xét từ hai phía: nội tại và nguồn nhân lực từ bên ngoài. Nguồn nhân lực từ bên ngoài phải đóng vai trò kết nối, trung gian. Mức độ thành công phụ thuộc vào chính khả năng xâm nhập, trình độ, sự gắn bó, uy tín của người hướng dẫn và năng lực tiếp thu của người thụ hưởng.

Bên cạnh việc hướng dẫn trực tiếp theo lối “bắt tay chỉ việc”, thì đã đến lúc khái niệm “chuyển giao công nghệ”, “chuyển giao tri thức” trong bảo tồn và phát triển kinh tế-xã hội của đồng bào Chứt cần được quan tâm.